Yapay zeka (YZ) teknolojilerindeki hızlı gelişim ve büyük teknoloji şirketlerinin bu alana yaptığı yatırımlar, iş gücünde otomasyonun artmasına ve dolayısıyla işten çıkarmalara yol açıyor. Amazon, Meta ve UPS gibi devlerin duyurduğu işten çıkarmalar, YZ'nin sadece iş piyasasını değil, aynı zamanda kamu gelirlerini de etkileyeceği endişesini gündeme getiriyor. Daha az çalışan, daha az vergi mükellefi anlamına geldiğinden, makineler ve algoritmalar insanların yerini aldığında, onların ödemeyi bıraktığı vergileri de karşılamaları gerekip gerekmediği sorusu ortaya çıkıyor. İş gücü, gelir vergisi ve sosyal güvenlik katkıları aracılığıyla birçok ülkenin vergi sistemlerinin temel direklerinden biridir ve otomasyonun vergi tabanı üzerindeki potansiyel etkisi yeni bir endişe değil.
Bu tartışma, geçmişte de gündeme gelmişti. 2019'da Nobel ödüllü Edmund Phelps, sosyal yardımları sürdürmek için robotlara vergi uygulanmasını önermişti. Microsoft'un kurucusu Bill Gates ise, robotların yerini aldığı çalışanların ödeyeceği vergi yükünün aynısının robotlara da uygulanmasını savunmuştu. Ancak Brookings Enstitüsü'nden Sanjay Patnaik gibi uzmanlar, YZ'ye özel bir vergi oluşturmanın tasarım zorlukları ve yaratabileceği çarpıklıklar nedeniyle sermaye kazançları vergisini artırmanın daha uygun bir yaklaşım olabileceğini belirtiyor. Üretken YZ'nin iş kayıpları gibi olumsuz etkilerinin yanı sıra üretkenlik artışı ve ekonomik büyüme gibi olumlu etkileri de olabileceği için, YZ'nin tam etkisini ölçmek hala zor.
YZ'nin ekonomik etkilerine dair tahminler ise karışık. Goldman Sachs, önümüzdeki on yılda küresel GSYİH'yi %7 oranında artıracağını öngörürken, IMF 2030'a kadar yıllık büyümeye sekizde bir puan katkıda bulunacağını tahmin ediyor. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ise dünya genelindeki her dört çalışandan birinin YZ'ye bir dereceye kadar maruz kalan bir işte çalıştığını belirtiyor, ancak çoğu işin tamamen ortadan kalkmaktan ziyade dönüşeceğini öngörüyor. Bu belirsizlik, YZ'nin vergilendirilmesi konusundaki tartışmaları daha da karmaşık hale getiriyor.
Yapay zekanın iş gücünü dönüştürmesiyle ortaya çıkan vergi kaybı riski, hükümetlerin yeni ekonomik modeller ve vergilendirme stratejileri geliştirmesini zorunlu kılıyor.